ยมกปฺปกรณฏฺฐกถา

(อรรถกถาแห่งปกรณ์ยมก )

อารมฺภกถา

พระสัมมาสัมพุทธะ ผู้เป็นวิสุทธิเทพ ผู้ประหาณกิเลสอันเป็น
เหตุยังสัตว์ให้ร้องไห้อยู่ในภพน้อยใหญ่ ครั้นทรงแสดงกถาวัตถุปกรณ์
โดยสังเขป แก่ทวยเทพทั้งหลายในสุราลัยเทวโลกแล้ว พระองค์ผู้ก้าว
พ้นเขตแดน ( วิสัย ) ของพระยายม เป็นผู้ไม่มีมลทินเกิดในพระองค์
อันจะหมุนมาสู่วัฏฏะอีก ผู้แสดงธรรมเครื่องประหาณกิเลส ได้ทรง
แสดงอภิธรรมปกรณ์ ชื่อว่า ยมก ซึ้งเป็นปกรณ์ที่ 6 ประดับด้วย
นานายมกไว้แล้ว บัดนี้ ลำดับการสังวรรณนาแห่งปกรณ์นั้น ถึงพร้อม
แล้ว เพราะฉะนั้น การสังวรรณนาจะมีต่อไป.

อรรถกถามูลยมก

วรรณนาอุทเทสวาระ

ก็ปกรณ์นี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสจำแนกไว้แล้ว 10 อย่าง ด้วย
อำนาจของยมก 10 อย่าง คือ มูลยมก ขันธยมก อายตนยมก
ธาตุยมก สัจจยมก สังขารยมก อนุสยยมก จิตตยมก ธรรมยมก
และ อินทริยยมก พึงทราบอรรถแห่งยมก 10 อย่างเหล่านี้ของ
ปกรณ์นี้อย่างนี้
ถามว่า ชื่อว่า ยมก เพราะอรรถว่ากระไร ?
ตอบว่า เพราะอรรถว่า เป็นคู่กัน
จริงอยู่ คำว่า คู่กัน ท่านเรียกว่า ยมก เหมือนกับที่ท่าน
กล่าวไว้ว่า ยมกปาฏิหาริย์ = ปาฏิหาริย์คู่ ยมกสาลา = ไม้สาละ
คู่ เป็นต้น
ในยมกทั้ง 10 อย่างนี้ ยมกหนึ่งๆ ชื่อว่า คู่ เพราะแสดงไว้
ด้วยอำนาจของยมกทั้งหลาย คือ คู่ ด้วยประการฉะนี้ ปกรณ์นี้ทั้งหมด
พึงทราบว่า ชื่อว่า ยมก เพราะรวบรวมคู่ทั้งหลายเหล่านี้ไว้
ยมกแรกแห่งยมก 10 อย่าง เรียกว่า มูลยมก เพราะในมูล-
ยมกนั้นพระพุทธองค์ทรงกระทำการถามและตอบด้วยอำนาจแห่งมูล